Vorig jaar werd ik gebeld met de vraag of ik namens de kerken op de dodenherdenking in Terbregge iets wilde zeggen. Ik was bezig een preek te maken over het verhaal van Kaïn en Abel. De twee zonen van Adam en Eva, figuren uit het boek Genesis. Het zijn Leerverhalen over wat leven is. Nee, niet bedoeld om iets interessants te vertellen over hoe het er lang geleden aan toeging, maar om vragen te stellen over hoe het er nog altijd aan toegaat.

In het verhaal van Adam en Eva klinkt bijvoorbeeld de vraag: Adam, mens, waar ben je? Dat is de vraag: mens, wil jij leven met verantwoordelijkheid, je maat niet te boven gaan, maar ook niet onder de maat blijven. In het verhaal van hun zonen Kaïn en Abel klinkt, als Kaïn Abel heeft gedood, een volgende vraag: Kaïn, mens, waar is je broeder? En ook dat is een vraag van alle tijden: mens, wil jij voor een ander een broer of een zus zijn, een naaste?

Daarbij dacht ik toen in het kader van de dodenherdenking aan een verhaal dat iemand mij ooit vertelde. Hij is al lang niet meer onder ons. Eenvoudige arbeidersmensen. Lid van de kerk. In het laatste oorlogsjaar werd hun eerste kind geboren. Er was voedselschaarste en het kind was niet sterk. Het heeft extra melk nodig, zei de dokter. De jonge vader vroeg aan een boer, lid van diezelfde kerk: heeft u wat melk voor mij; mijn pasgeboren kind heeft dat nodig? Nee, was het antwoord, daar kan ik niet aan beginnen!

Onverrichter zake keerde hij naar huis terug. Het kind is kort daarna gestorven. Ik weet niet of het een jongetje was of een meisje, laat staan de naam.

Maar bij de dodenherdenking op Terbregge, waar ik bijna elk jaar aanwezig ben, denk ik altijd aan dat anonieme kind. Ook een oorlogsslachtoffer. En aan die oervragen van mens-zijn die de Here God al in het boek Genesis stelt:

Mens, waar ben je? Neem jij je verantwoordelijkheid op je? En mens, waar is je broer, je zus. Wil jij voor een ander er zijn?

Dodenherdenking is niet alléén terugdenken aan toen, aan de oorlog en aan alle slachtoffers. Dat is het zeker ook, maar in het verlengde daarvan is het steeds weer die vragen willen horen: mens, waar ben je en voor wie ben jij een broer of een zus, een naaste?

ds. Lourens de Jong